Willem Elsschot is wat mij betreft de allerbeste Vlaamse schrijver. Moest er een nobelprijs bestaan voor reeds overleden mensen, ik zou wensen dat hij hem kreeg. De meeste mensen zijn van mening dat Lijmen/Het been zijn meesterwerk is, maar ik vind dat 'Kaas' het best het oeuvre van Elsschot beschrijft. Lijmen/Het Been is ook een briljant boek , dat staat als een paal boven water. Maar terug naar Kaas nu. Frans Laarmans is klerk (prachtig woord) bij de General Marine Shipbuilding Company, een bedrijf dat los gebaseerd is op de scheepswerf Gusto, waar Elsschot zelf enkele jaren als handelscorrespondent aan de slag was. Viavia komt hij in contact met een clubje rijke heren, waar hij als simpele bediende uiteraard niet tussenpast. De voorzitter van het clubje besluit dat tijd is om Frans te helpen en brengt hem in contact met de Nederlandse heer Hornstra, die groothandelaar is in heerlijke volvette Edammers. Veel bedenktijd krijgt Frans niet, en een dag later zit hij op de trein (en dan komt mijn favoriete zinsnede uit het boek: "Daar de reiskosten vergoed zouden worden, reisde ik tweede in plaats van derde klas. Achteraf bleek dat ze verwacht hadden dat ik eerste klas zou reizen." Hieruit blijkt hoe vreselijk naïef onze vriend Laarmans is) om in Amsterdam de voorwaarden van zijn contract te bespreken. Wat daarop volgt is een kroniek vol mislukkingen en halfslachtige pogingen om zijn nieuwe missie te doen slagen. Keer op keer vertoont Frans extreem uitstelgedrag, wat ertoe leidt dat hij de dozen (die overigens van excellente kwaliteit zijn) ongeopend terug naar Nederland mag sturen. Frans zelf vertelt dit verhaal op een doodeerlijke manier, van begin tot einde, zonder iets weg te laten. Dit continue tijdverloop (het sujet en fabel lopen dus gelijk) zorgt ervoor dat het verhaal zich als een film in je hoofd kan afspelen. Heel het boek draait ook alleen maar rond Frans. Akkoord, hij heeft een broer, kinderen en een vrouw, maar deze personages krijgen naast hun karaktertypering niks mee. Ze zijn soms enigzins bepalend voor de verhaallijnen (Frans' vrouw, een simpele, amper geschoolde dame komt bijvoorbeeld te weten dat zijn contract nadelig voor hem kan zijn), maar uiteindelijk draait alles rond Frans en zijn doldwaze avonturen en beslissingen zelf. Het grondmotief is natuurlijk dat Frans een nieuwe uitdaging wil aangaan (wat natuurlijk het mooie conflict van jammerlijke mislukking oplevert). We weten ook dat het verhaal zich in Antwerpen afspeelt, wat ervoor zorgt dat je je makkelijk met Frans mee door de stad kan bewegen. Het verhaal wordt grotendeels verteld in de reeële tijd, wat ervoor zorgt dat alles langzaam verloopt, maar zodoende krijg je veel tijd om je te verbazen over de sublieme nauwkeurigheid waarmee Elsschot alles heeft uitgeschreven. De eenvoudige stijl, en het 'naïve' taalgebruik zorgen ervoor dat dit boek zeer lang populair was in de les Nederlands. Mensen die reeds een bepaalde leeftijd hebben bereikt hebben dit met aan zekerheid grenzende waarschijnlijk allemaal moeten lezen in de middelbare school. Dit zorgt ervoor dat veel mensen een soort afkeer van het boek hebben gekregen, want boeken verplichten werkt nu eenmaal niet. Het boek heeft dus wat mij betreft niet de status die het verdiend, maar wat niet is kan nog komen.
Kaas - Willem Elsschot (1933)
